Obchody 80. rocznicy wysiedleń ludności Zamojszczyzny miały szczególny wymiar. W głównych uroczystościach, które miały miejsce w Skierbieszowie wziął udział prezydent RP Andrzej Duda.

Niemiecka akcja wysiedleńcza rozpoczęła się w nocy z 27 na 28 listopada 1942 r. Do sierpnia 1943 r. deportowano ponad 110 tys. mieszkańców regionu. Dramatyczny los dotknął również 30 tys. dzieci z Zamojszczyzny. Przyjmuje się, że ze wszystkich dzieci życie straciło około 10 tys., a około 4,5 tys. przeznaczono do germanizacji.

Doświadczyć przebaczenia

Rocznicowe obchody rozpoczęły się od uroczystej Mszy św. sprawowanej w intencji wysiedlonych mieszkańców Zamojszczyzny. Eucharystii przewodniczył bp Marian Rojek, biskup diecezjalny diecezji zamojsko-lubaczowskiej.

– Trudna to sprawa także i dla nas, katolików, zapomnieć doznanej osobiście i przez własną rodzinę krzywdy, niesprawiedliwości, wygnania, śmierci niewinnych ludzi, krewnych, bliskich i sąsiadów. Przebaczam tobie, co mi zostało uczynione bo też i Święty Bóg daruje mi moje winy, gdy żałuję i proszę o łaskę wybaczenia i postanawiam poprawę – mówił bp Rojek.

Uroczystej Mszy św. towarzyszył sztandar wojskowy oraz sztandary towarzyszące.

Trudne świadectwo

Po Mszy św. zgromadzeni goście wysłuchali przemówień okolicznościowych. Głos zabrał Tadeusz Pszenniak prezes zarządu Okręgu Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Zamościa.

– Tej nocy były podobne warunki jak dzisiaj, prawie identyczne. Strugi deszczu, śnieg, mróz. Obok szkoły w Skierbieszowie, gdzie teraz jesteśmy, był punkt zborny. Ludzi wyganiano z domów i tutaj pędzono. A potem musieliśmy ruszyć w nieznane – wspominał Tadeusz Pszenniak.

– Tylko z gminy Skierbieszów wysiedlono 4067 osób, w tym 1154 dzieci. Nikt nie wiedział jaki będzie nasz los. Trafiliśmy do obozu przejściowego w Zamościu. Tam były psy, karabiny, druty i wieżyczki, na których czuwali strażnicy. Słychać było płacz dzieci. Pewnie i ja płakałem. Potem była obozowa ciasnota, głód, zimno, wszy – wspominał.

Nie zapominamy krzywdy

W uroczystościach w Skierbieszowie uczestniczył Horst Köhler, były prezydent Republiki Federalnej Niemiec, który urodził się 22 lutego 1943 r. w Skierbieszowie. Jego rodzice byli volkdeutschami z Besarabii. Przybyli na Zamojszczyznę jako koloniści i zajęli jeden z opuszczonych domów.

Horst Köhler mówił, że o popełnionych krzywdach nie wolno jednak zapominać. – Nie byłem sprawcą, ale jestem świadomy niemieckiej winy. Odpowiedzialność za tamte wydarzenia Niemcy ponoszą do dziś – mówił.

– Kiedy słyszę wspomnienia uczestników tamtych zdarzeń, patrzę na śnieg leżący za oknem i uświadamiam sobie, że dokładnie 80 lat temu zaczęły się tamte dramatyczne wydarzenia – przemawiał do zgromadzonych Andrzej Duda. – Podczas podobnej niepogody, słoty jesienno-zimowej, byli przymuszani do wsiadania na furmanki i tłoczenia się na nich zrozpaczeni ludzie, właściwie bez nadziei na jakąkolwiek przyszłość. Pozbawiani domów, pozbawiani ojcowizny, bardzo często będący już wtedy świadkami śmierci najbliższych. Tym bardziej dziękujemy wam za świadectwo, za to, że mówicie, że ta zbrodnia przeciw ludzkości, której wtedy dokonali niemieccy naziści, zasługiwała i zasługuje na karę i absolutne potępienie – podkreślił.

– Podczas Mszy św. podaliśmy sobie wszyscy ręce. To świadectwo pojednania, przebaczenia, które ma przecież miejsce – mówił do zgromadzonych w skierbieszowskiej szkole prezydent Andrzej Duda. A w innym miejscu zwrócił się do kombatantów: – Umieliście zdobyć się na to pojednanie, w imię przyszłości. Dziękuję wam za to ogromnie.

Bolesna karta historii

– W czasie wysiedleń ucierpiało wiele rodzin – wskazała Danuta Drzewicka, jedna z okolicznych mieszkanek. – Wysiedlona była wówczas także matka mojego teścia – Józefa Drzewicka, siostra mojego teścia – Barbara, a druga siostra – Zofia, zginęła w Oświęcimiu. Obchody rocznicy tamtych wydarzeń są dla nas bardzo ważne – podkreśliła.

Wydarzenia sprzed 80 lat stanowią bolesną kartę w historii Zamojszczyzny. Jak podają historycy, tylko do marca 1943 r. przez obóz w Zamościu przeszło ponad 41 tys. osób. Zwykle matkom odbierano wówczas dzieci. Rozłączone rodziny przetrzymywane były w okropnych warunkach. Więźniów prześladowano i upokarzano. Więzionych nękały tyfus, dyfteryt, szkarlatyna. Najbardziej cierpieli najmłodsi. W obozie, w niektórych okresach, umierało od 30 do 70 dzieci dziennie. Niemiecki obóz przejściowy działał także w Zwierzyńcu. Tam również panowały okropne warunki. W sumie więziono w tym miejscu ponad 20 tys. osób. Z obu obozów wywożono więźniów pociągami w różne rejony Generalnego Gubernatorstwa, a następnie umieszczano ich m.in. we „wsiach rentowych”. Część trafiła do obozów koncentracyjnych na Majdanku i w Oświęcimiu, gdzie wielu zamordowano. Dzieci transportowano najczęściej w okolice Warszawy (m.in. do Pilawy, Łaskarzewa, Garwolina, Siedlec i Łosic). Wiele z nich zmarło zimą w nieogrzewanych wagonach. Kilka tysięcy wywieziono także do Niemiec, gdzie zostały zgermanizowane.

Dramat Zamojszczyzny

Podczas niemieckiej operacji wysiedlania Zamojszczyzny wypędzono w sumie z domów ok. 110 tys. osób w tym 30 tys. dzieci. Byli to mieszkańcy prawie trzystu wsi. Zamojszczyzna nigdy o tym nie zapomniała. Podczas trzydniowych obchodów 80. rocznicy wspominano wydarzenia sprzed lat a przed pomnikiem „Walki i męczeństwa” złożone zostały wieńce i kwiaty.